Suriyeli sığınmacılarla ilgili çarpıcı analiz

Gaziantep Üniversitesi Küresel Siyaset ve Uluslararası İlişkiler Bölümü Yrd. Doç. Dr. Ferda Nakıpoğlu Özsoy, Gaziantep'teki Suriyeli sığınmacıların durumunu analiz ettiği makalesi dikkat çekti.

Yrd. Doç. Dr. Ferda Nakıpoğlu Özsoy'un çarpıcı makalesi şöyle:

2011 yılına kadar Türkiye-Suriye ilişkilerinde “sıfır sorun” politikası kapsamında eğitim, sağlık, ulaştırma, enerji, turizm, sınai yatırımlar, bankacılık, ticaret gibi birçok alanda çeşitli protokoller, sözleşmeler ve anlaşmalar yapılmıştır. Coğrafi yakınlık ve iki ülke arasında var olan derin tarihi ilişkiler, kültür, gelenek ve görenekler bu ilişkilerin gelişmesinde önemli rol oynamıştır.

Ancak 2011 yılında Suriye’de iç savaş yaşanmaya başlamış, ülkelerini terk etmek zorunda kalan milyonlarca Suriyeli başta Türkiye olmak üzere birçok ülkeye sığınarak yaşam mücadelesi vermeye devam etmiştir. Türkiye’nin sınır komşuları içerisinde 910 km ile en uzun kara sınırının olduğu Suriye’ye iç savaş nedeniyle “açık kapı” politikası uygulayarak zor günlerinde destek olmaya çalışılmaktadır. Mart 2016 itibariyle ülkemizde yaklaşık olarak 2 milyon 800 bin Suriyeli yaşamaktadır. Nüfusun yaklaşık yarısı 12 yaş altı çocuktan oluşurken, kadın ve çocuk oranı ise Suriyelilerin yaklaşık yüzde 75’idir. Misafir olarak adlandırdığımız Suriyeli sığınmacıların büyük bir çoğunluğu Hatay, Gaziantep, Şanlıurfa ve Mardin’de ağırlanmaktadır. Gaziantep’in 1 milyon 850 bin nüfusu içerisinde ise 350 bin kayıtlı Suriyeli’nin oranı oldukça yüksektir.

Türkiye'de Suriyeli misafirlerin yaklaşık yarısına ev sahipliği yapan bölgemizde, Suriyeli nüfusunun yoğunluğu eğitim, sağlık, kentsel alt yapı, yerel işgücü piyasası, belediye hizmetleri ve diğer kamusal hizmetler üzerinde baskı oluşturmuştur. Türk ve Suriyeli vatandaşların bu hizmetlerden yeterli düzeyde faydalanmalarını sağlayarak kente, topluma, ekonomiye ve ülkeye makul derece ve biçimlerde entegre olmalarına yardımcı olmaya çalışmak, bireylerin uyum içerisinde yaşamalarına ve ortaya çıkabilecek bazı sorunların da ortadan kaldırılmasına zemin hazırlamak gerekmektedir. Bu nedenlerden dolayı ulusal ve uluslararası kuruluşlarla dil kursları, mesleki eğitim ve beceri geliştirme, girişimcilik gibi çeşitli projeler geliştirerek uygulamalara başlanılmıştır.

Suriyeli misafirlerin yaklaşık %10’u kamplarda misafir edilmekte ve birçok hizmetten de yararlanabilmektedirler. Geriye kalan büyük bir kesim ise kamp dışında yaşamaktadır. Kamplardaki eğitimde örgün eğitim oluşturulmuştur. Suriye’den gelen öğretmenlerden destek alınarak eğitim anadilde gerçekleştirilmeye çalışılmakta, bunun yanı sıra Türkçe ve İngilizce dil imkanları da sunulmaktadır. Kamp dışında ise STK’ların ve belediyelerin sağladığı imkanlarla ya da kendi imkanları ile okullaşmaya yöneldiklerini görmek mümkündür. Sabahçı öğlenci uygulaması genel olarak uygulanmaktadır. Üniversite düzeyinde de birçok imkan sunulmaktadır. YÖK, Suriyeli mültecilerin Türkiye'de sınavsız ve belgesiz üniversite okumasına olanak sağlamıştı. Bu doğrultuda Gaziantep Üniversitesi olarak Suriyeli öğrencilere birçok imkan tanınmıştır. Gaziantep Üniversitesi’nde uygulanmakta olan burs programları, devlet yurtlarından yaralanabilme imkanları var. Gaziantep Üniversitesi Suriyeli öğrenciler için burs programı kapsamında 2015-2016 akademik yılı için 115 lisans, 35 lisansüstü (MA/S ve PHD) öğrencisine burs imkanı vermektedir. Gaziantep Üniversitesi’nde herhangi bir bölüme kayıtlı bulunan tüm Suriyeli öğrenciler burs programına başvuru yapma hakkına sahiptir. TÖMER (Türkçe Öğrenim ve Uygulama Merkezi) programı ile Türkçe öğrenimi sağlanılmaktadır. Böylelikle YÖK'ün aldığı karar da uygulanmaya konmuş olmaktadır. Ayrıca ülkemizde Suriyeli misafirlerin eğitim ihtiyaçlarının karşılanmasına yönelik yürütülen çalışmalar neticesinde Suriyeli çocukların kayıp nesil olmaması ve kendilerine güzel bir gelecek inşa edebilmelerini sağlamak amaçlı yapılan çalışmaların neticesinde geçen yıl yüzde 30 olan okullaşma oranı bu yıl yüzde 59’a yükselmiştir.

Kent merkezinde yaşaya Suriyeli misafirlerin bir kısmı iş kurarken, bir kısmı da pek çok iş kolunda faaliyet göstermektedir. Gaziantep başta olmak üzere ülkemiz ekonomisinde ciddi anlamda bir Suriyeli işgücü girdisi bulunuyor. Ancak bunun kayıt dışı olması hem kamuda ciddi bir vergi kaybına yol açmakta, hem de bu insanların yardım için yığılmasına sebep olmaktadır. Suriyeli sığınmacılara yapılan yardımlar, kiraların yükselmesi, işsizlik oranının artması gibi argümanların Türkiye ekonomisini olumsuz etkilediği öne sürülmektedir. Diğer yandan ise küçük çaplı da olsa açtıkları işletmeler ile ekonomiye katma değer yaratmaktadırlar. Suriyeli tüccarların Türk mallarını kendi iş bağlantıları üzerinden Ortadoğu pazarına ulaştırmaları da bu anlamda olumlu bir etki oluşturmaktadır. Gaziantep’te 2011 yılında 7, 2012 yılında 14, 2013 yılında 90, 2014 yılında 225, 2015 yılında 231 ve şuana kadarki süreçte 2016 Mayıs ayında ise 140 Suriyeli’nin şirket kurup aktif olarak faaliyetlerini sürdürdüğünü söylemek mümkündür. Son 3.5 yılda bu 686 firma demek. Kısacası Suriyeli misafirlerin getirdikleri ciddi döviz, kira geliri ve ucuz iş gücü var.

Konut piyasasına bakıldığında ev arzı ile kiracı talebi arasında belli bir denge var iken yeni nüfusun da devreye girmesi ile bir takım sıkıntılar da patlak vermeye başlamış bulunmaktadır. Örneğin Kilis nüfusundan fazla göçmen almıştır. Bu durumda ise konut talebini karşılayamayan bir konut arzı ile karşılaşılmaktadır. Bu sıkıntı ise kaçak yapılanmaya yol açtığı, farklı amaçlarla kullanılan depo gibi yerlerin ivedi bir şekilde tadilatı yapılarak yaşanılacak ortama çevrilmeye çalışıldığı ve faiş fiyatlarla kiraya verildiği gündeme gelmektedir. Böyle durumların ortadan kaldırılabilmesi noktasında Suriyeli misafirlerin dengeli bir şekilde farklı şehirlere dağıtılması gerçekleştirilebilmelidir.

Suriyeli misafirler konut satın almaktan ziyade kirada oturmayı tercih ettikleri görülmektedir. Ancak bu durum ilerleyen süreçte değişedebilir. Konut satın alımı gerçekleşebilir. Vatandaşlık hakları gündeme gelebilir.  TÜİK verilerine bakılırsa yabancılara 2016 yılı Mart ayında 1595 konut satışı gerçekleştirilmiştir. Irak vatandaşları 244 konut satın alırken, Suudi Arabistan 151, Afganistan 148, 136 Kuveyt ve 96 Rusya Federasyonu satın almıştır. Suriyeli vatandaşlar ise şu ana kadar satın almaktan ziyade daha çok kiralamayı tercih etmişlerdir ancak bu durum ilerleyen süreçte tersine de dönebilir, kira yerine dönmelerinin pek de kolay olmayacağını düşünerek konut satın alımına yönelebilmeleri de söz konusu olabilmektedir.

Genel olarak Suriyeli misafirlerin durumunu değerlendirmek gerekir ise çalışma hayatındaki bir takım belirsizlikler birçok işvereni sıkıntıya sokarken bazı işverenler ise yasal düzenlemelerin olmaması ve kayıt dışılığın söz konusu olması nedeniyle Suriyelileri çok düşük ücretle ve kötü çalışma koşullarında çalıştırmaktadır. Diğer yandan ucuz iş gücü piyasası oluşturan Suriyeli misafirlerin, yerel halkın iş bulmasını güçleştirmesi de beraberinde bazı sıkıntıları getirmektedir. Her kurum kendi bünyesinde çalışan işçi sayısının %10’unu geçmeyecek oranda Suriyeli çalıştırabildiği takdirde, ödenen maaşların asgari ücretin altında olmadığı sürece ve ülkemizde çalışan vatandaşlarımıza tanınan bütün sosyal haklardan faydalandırıldıkları takdirde topluma entegrasyonları noktasında da önemli gelişmeler sağlanmış olacaktır.

Şu anda Türkiye, dünyada eşi benzeri olmayan bir ev sahipliğini yapmaktadır. “Açık kapı” politikası kapsamında ülkenin kapılarını sonuna kadar Suriyeli misafirlere açmış konumda. Diğer tarafta ise Suriye’de yaşanan çatışma uzun süredir devam etmekte. Çatışma süresi uzadıkça iyi kötü iş bulmuş, okula giden çocukları olmuş, burada bir normal hayatı zor koşullarda da olsa kurmaya başlamışlardır. Uzun süren ve hali hazırda devam eden bu yıkım karşısında insanlar gitmek isteseler dahi döndükleri yerlerin ciddi alt yapı sorunuyla karşılaşacaklardır. Dolayısıyla bu anlamda Suriyeli misafirlerin büyük bir çoğunluğunun isteseler de kendi ülkelerine kolay kolay döneceğine pek ihtimal verememekteyim.